Ronan

Huon

EVIDON VA-UNAN ( 1955)

« Reiñ d’ar pezh a dremen un dremm peurbadus » a lavar Maodez Glanndour e raklavar levr barzhonegoù Ronan Huon Evidon va-unan bet embannet e 1955.
A-bouez eo bet ar varzhoniezh evit Ronan Huon e-pad lodenn gentañ e vuhez. War an tammoù goloioù lizher ha paperioù a bep seurt chomet war e lerc’h e kaver gwerzennoù e galleg e brezhoneg, e saozneg, ya e-leizh a zo anezho etre ar bloavezhioù 44 ha 1954.
Setu amañ ar varzhoneg kentañ bet embannet er gazetennig Tir-na nog niverenn 1 sinet diwar zorn ur paotr yaouank anvet Ronan.

Mor
Traez trellus, dour flour o flourikaat
Ec’honder diziwez
Gweled lakenn ma luskell ar skourrig warnañ
Mor. Hent bras ha luban an hunvreerien veur
Koar ma riskl ar vag warnout
O tiskenn hag o sevel ar gwagennoù gwak
Va blegn c’hoaz, simudet gant da vroud
Da vroioù-hont a ro da bep den e c’hoant
Ha d’ar c’hael krignet gant an droukhirnez
Nemet un tamm eus koun an tu hont.
Mor ! kentañ skeudenn an didermen

1 Mezeven 1944

un torr gant an amzer dremenet

Perak ‘ta e o oa bet e levr barzhonegoù Evidon va-unan ur gwir darvoud en emsav lennegel ?. Barzhoniezh komzoù-plaen ne oa ket anezhi d’ar poent-se  e brezhoneg da vihanañ: mont a-enep da lezennoù ar gwerzennañ a oa mont a-enep d’al lezenn ha treiñ kein d’an hengoun ha d’e hendadoù ! Santimant meur a hini e oa d’ar poent-se.

« Voici un recueil de poèmes très modernes dans leur inspiration et leur facture . Plusieurs nous ont plu par leur simplicité et l’authenticité du sentiment exprimé. Mais la forme est à notre sens trop libre pour que l’on puisse désirer voir les jeunes poètes bretons s’engager dans cette voie, non moins dangereuse que celle de la prosodie française. »
Jean Cormerais Annnales de Bretagne 1957 niv 94.4 p 513.

Splann e oa an disparti etre ar c’homz-plaen hag ar varzhoniezh d’an ampoent :
« An doare a-ratozh da renkañ ar gerioù hag al lavar : an doare-se eo ar werzenn. E pep bro hag e pep yezh ez eus bet savet gwerzennoù. » (diazezoù ar sevel gwerzioù gant Fr. Kervella Al Liamm 1965).
Evit Anjela Duval eo bet dic’hortoz lennadenn barzhoniezh komzoù-plaen Ronan Huon hag un hent eviti : en lavaret a ra en he lizher da Ivona Martin d’an 12 a viz Meurzh 1962 : « Bennozh d’an aotroù Ronan Huon evit bezañ prizet ma zamm labour, eñ eo e gwirionez an hini en deus digoret din dor ar gwerzennoù dieub, n’am boa gwelet biskoazh netra e brezhoneg er stumm-se a-raok ‘meus lennet Evidon va-unan. » ( oberenn glok Anjela Duval, emb. Mignoned Anjela 2000 p 97).

Santadoù ar vuhez pemdez

Modern e oa torkad barzhonegoù Evidon va-unan dre o stumm met ar soñjoù treuzkaset dre enno a zo dic’hortoz evit an ampoent. Skeudenniñ kêr Vrest goude ar brezel « kêr n’he deus mui a ene evit komz ganin-me » hag ar vuhez ordinal n’eo ket diouzh stumm ar varzhed brezhoneger.

Diwar taolenn al levr barzhonegoù eo lakaet splann hag pegen lieseurt eo santadoù an den war an douar ha se en un doare personnel.
Livañ ar vuhez pemdez a ra Ronan Huon en ur mod eeun.

«  hag ez int aet da besketa
er poulloù,
war o jod, jod dous
an avel veure
(Taolenn)

Kement-se a adkaver en danevelloù bet skrivet gantañ diwezhatoc’h gant an deskrivañ spis eus munudoù ar pemdez.

[...] Mont a reont d’ar skol,
O sac’h dindan o brec’h,
Dic’hoarzh ha sirivus
Evel gwazed,
a-hed ar ruioù,
ar vugale. [...]
(Ar vugale)

barzhonegoù a stourm

Barzhonegoù a stourm a gaver en dastumad-mañ ivez pell eus rikamanoù an amzer gozh « En dastumad-mañ emañ holl boan-spered ar skrivagner brezhonek, ar ret m’eo dezhañ skrivañ en ur yezh o vervel, ur yezh hag a glasker lazhañ ha strivañ da ganañ»  (Y.B Piriou Le Monde -6 a viz Meurzh Frañsez Favereau istor al lennegezh 3)
« Re-bar int d’ur manifest » a lâr Frañsez.Favereau. Koll kalon a ra ar barzh « hag e talv ar boan derc’hel da gomz evel ma ran », doujañ d’ar re « o deus kredet c’hoazh pa droe pep tra fall » ha lakaat splann e soñj a-wel d’an holl.

Bez ez eus ar re a ra fougerezh (diell bez ez eus)
Hag ar re a chom sioul hag al labour.

Enne e santer an douetañs, an dispi en un endro hep brezhoneg, ar gêr vras. (evidon va-unan)
Rak komz a ran
Ur yezh ne oa ket va amezeg
Komz a ran evidon.
Etre Doue ha me
E laran a-wechoù :
« Hag-eñ e talv ar boan
Derc’hel da gomz
Evel ma ran ? »

N’eo ket enebiezh an endro divrezhonek a wask war spered ar barzh er bloavezhioù 50 hepken met enebiezh ar speredoù ivez (gouestl)
Ha bremañ ni zo aze, bugale,
E tren ar bed-o-vont,
E safar ar c’hunujennoù ruz
Hag ar c’hoarzhoù glas
E safar an disfiziañs
An dismegañs , ar gasoni
N’eo ket hep abeg ez eus un dek barzhoneg a oa bodet asambles gant an anv Bleunioù c’hwerv.

„Komzoù a yaouankiz „a lare Ronan Huon, pa glasked toullañ kaoz war e zastumad barzhonegoù, chomet eo feal dezho avat e vuhez-pad.

Ali ar re all

Er bloavezh 1976 e oa bet adembannet an dastumad Evidon va-unan, ennañ ur barzhoneg nevez nemetken ar skluzioù (diell dornskrid + filmig ?)(1961)
Fazioù yezh a oa en embannadur kentañ : En-dro da Ronan Huon e oa un nebeud mignoned, tud a fiziañs ha goulenn a reas o ali diganto. Kreñv e oa perzh ar veleien en emsav d’an ampoent ha bras o gouiziegezh. Evit an eil embannadur-se c’houlennas Ronan Huon e soñj digant Marsel Klerg,(diell) person Bulien ha rener Barr-Heol, « foutouilhek » un tamm met un den reizh, digant Maodez Glanndour (diell)Ar barzh meur doujet-tre ha digant Frañsez Kervella(diell), ul labourer bras hag un den a urzh. Diouzh o ali e voe graet. Labour sellus an embanner o doa graet evit Ronan Huon. Gant ar skouerioù da heul eo lakaet war-wel splann petra eo bet labour ar remziad tud yaouank-se, goude ar brezel ; betek penn int bet krouerien ha difazierien, labourerien ar pemdez.

Kanaouennoù

Un doare da zreuzkas ar varzhoniezh eo kanañ ar barzhonegoù : n’eo ket stank barzhonegoù Ronan Huon bet lakaet sonerezh evite. Gant Pierre-Yves Moigne e oa bet savet sonerezh evit ar varzhoneg va steredenn (diell) Adkavet eo bet ganeomp ur vandenn vagnetek vihan warni an hevelep barzhoneg bet enrollet e neerlandeg er bloavezhioù 70.(diell enrolladenn) kollet ganeomp anv an arzourez avat, ra vezo digarezet.

Gant Patric, ar c’haner okitanat e oa bet enrollet –diouzh e stumm -ar barzhoneg bez ez eus(enrolladenn) en okitaneg war ur bladenn er bloavezh1972 (confondetz pas). E 2011 bet engravet ur bladenn evit ar vugale gant Mona Jaouen ennañ ar barzhoneg va lezit da vont .Kaerañ tra eo da gomzoù ar barzh mont dreist d’e goulzad dezhañ.